« გალაკტიონ ტაბიძე »

დაიბადა : 17.11.1891 წ
გარდაიცვალა : 17.03.1959 წ

ტაბიძე გალაკტიონ ვასილის ძე (17 ნოემბერი, 1891 წელი, ვანის რაიონის სოფ. ჭყვიში - გ. 17 მარტი, 1959 წელი, თბილისი), ქართველი პოეტი და საზოგადო მოღვაწე, საქართველოს სახალხო პოეტი (1933), საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი (1944 წლიდან), XX საუკუნის ქართული პოეზიის ერთ-ერთი უდიდესი წარმომადგენელი. 

გალაკტიონ ტაბიძე დაიბადა კულტურული ტრადიციების მქონე სოფლის მასწავლებლის ოჯახში. 1900 წლიდან სწავლობდა ქუთაისის სასულიერო სასწავლებელში, ხოლო 1908 წლიდან - თბილისის სასულიერო სემინარიაში. 1910 - 1911 წლებში მუშაობდა მასწავლებლად.

გალაკტიონ ტაბიძე არის ჟურნალ "მნათობის" ერთ-ერთი დამაარსებელი (1924). მისი შემოქმედება XX საუკუნის 10-იანი წლებიდან იწყება. 1914 წელს გამოქვეყნებულმა კრებულმა "ლექსები" და განსაკუთრებით, 1919 წელს გამოცემულმა "არტისტულმა ყვავილებმა" მას საყოველთაო აღიარება,"გენიალური გალაკტიონისა" და "პოეტების მეფის" სახელი მოუტანა. "მე და ღამემ", "მთაწმინდის მთვარემ", "მერიმ" მკითხველს წარუდგინა სრულიად ახლებური პოეტური სამყარო, ქართული ბგერის დიდებული კეთილხმოვანება და სიტყვის მოქნილობა. ასევე საოცარი სინთეზით წარმოდგა ჩვეული ლირიული სინატიფე და რევოლუციურ-სოციალური გარდაქმნების შესატყვისი მგზნებარება მის ზოგიერთ ქმნილებაში ("პროლოგი 100 ლექსისა"; "არხევს ახალი სიცოცხლის აკვანს"). ეს იყო რომანტიული სამყარო, სადაც პოეტმა მინიშნებების, ნიუანსებისა და ასოციაციების საშუალებით იშვიათი უშუალობითა და სილამაზით აამეტყველა თავისი დროის ადამიანის ყველაზე ფაქიზი განცდები. ცალკე უნდა აღინიშნოს ლექსთა კრებული "ეპოქა" (1928), რომელშიც რევოლუციის შუაგულში მდგარი გმირის განცდებია გადმოცემული.

40-იანი წლებიდან გალაკტიონი აქვეყნებს ლექსებს: "ლურჯა ცხენები"; "მთაწმინდის მთვარე", "პოეზია უპირველეს ყოვლისა", "ნიკორწმინდა" და სხვ., რომლებშიც რეალობის სფეროში სიკეთის, მშვენიერების და ჰარმონიის მიკვლევაა გადმოცემული. მის პოეზიაში დამკვიდრდა რევოლუციური რომანტიკა ("დროშები ჩქარა"; "წერილი მეგობრებისადმი" და სხვ.). მის თითქმის ყველა ლექსს უაღრესად დახვეწილი მელოდიურობა, აუხსნელი მუსიკალურობა, რითმის ბუნება, ლექსიკა და ფრაზის წყობა ახასიათებს.

უდიდესი პოპულარობისა და თაყვანისცემის მიუხედავად, პოეტმა სიცოცხლე სულიერ სიმარტოვეში განვლო. ამან გარკვეული კვალი დაამჩნია მის შემოქმედებასაც,რომელმაც პოეზიას ახალი სიციცხლე, განსხვავებული რიტმი, მრავალფეროვნება და საოცარი მოქმნილება შესძინა.

"პოეტების მეფემ" 1959 წლის 17 მარტს  სიცოცხლე თვითმკვლელობით დაასრულა.

გალაკტიონ ტაბიძის შემოქმედება რამდენიმე ათეული წელია გადაულახავ მწვერვალად დგას თანამედროვე ქართულ პოეზიაში. მისი ავტორიტეტი დღესაც ბატონობს და გადაუჭრელ ამოცანად რჩება ქართული ლექსის თვისობრივად ახალ, მის ლექსთან შედარებით უფრო მაღალ საფეხურზე აყვანა. მისი ლექსები თარგმნილია მსოფლიოს ხალხთა მრავალ ენაზე.

 

ლექსი : 
ბავშვები კაფეში
ლურჯა ცხენები
შერიგება
მერი
ქალავ
ალუჩა, შვიდი წლის ბავშვი
ათოვდა ზამთრის ბაღებს
მესაფლავე
დროშები ჩქარა!
არხევს ახალი სიცოცხლის აკვანს
ანგელოზს ეჭირა გრძელი პერგამენტი
ატმის რტოო, დაღალულო რტოო…
გურიის მთები
გაგონდება თუ არა
ეფემერა
სილაჟვარდე ანუ ვარდი სილაში
ელეგია
გამარჯობა, აფხაზეთო, შენი!
მშობლიური ეფემერა
მშობლიურო ჩემო მიწავ!
თოვლი
ი. ა.
მთაწმინდის მთვარე
ჰიმნი ქართულ ანბანს
მე და ღამე
წიწამურში რომ მოკლეს ილია
რა სევდიან ნანას ამბობს ქარი...
რომელი საათია?
წელიწადები წავლიან ძველნი
პოეზია - უპირველეს ყოვლისა

 

 

 მზეო თიბათვისა

 

 

მზეო თიბათვისა, მზეო თიბათვისა,

ლოცვად მუხლმოყრილი გრაალს შევედრები.

იგი, ვინც მიყვარდა დიდი სიყვარულით,

ფრთებით დაიფარე - ამას გევედრები.

ტანჯვა-განსაცდელში თვალნი მიურიდენ,

სული მოუვლინე ისევ შენმიერი,

დილა გაუთენე ისევ ციურიდან,

სული უმანკოთა მიეც შვენიერი.

ხანმა უნდობარმა, გზა რომ შეეღება,

უხვად მოიტანა სისხლი და ცხედრები,

მძაფრი ქარტეხილი მას ნუ შეეხება,

მზეო თიბათვისა ამას გევედრები.

 

 

 

 

                   ლურჯა ცხენები

 

როგორც ნისლის ნამქერი, ჩამავალ მზით ნაფერი,

ელვარებდა ნაპირი სამუდამო მხარეში!

არ ჩანდა შენაპირი, ვერ ვნახე ვერაფერი,

ცივ და მიუსაფარი მდუმარების გარეშე.

მდუმარების გარეშე და სიცივის თარეშში

სამუდამო მხარეში მხოლოდ სიმწუხარეა!

ცეცხლი არ კრთის თვალებში, წევხარ ცივ სამარეში,

წევხარ ცივ სამარეში და არც სულს უხარია.

შეშლილი სახეების ჩონჩხიანი ტყეებით

უსულდგმულო დღეები რბიან, მიიჩქარიან!

სიზმარიან ჩვენებით - ჩემი ლურჯა ცხენებით

ჩემთან მოესვენებით! ყველანი აქ არიან!

იჩქარიან წამები, მე კი არ მენანება:

ცრემლით არ ინამება სამუდამო ბალიში;

გაქრა ვნება-წამება, როგორც ღამის ზმანება,

ვით სულის ხმოვანება ლოცვის სიმხურვალეში.

ვით ცეცხლის ხეტიალი, როგორც ბედის ტრიალი,

ჩქარი გრგვინვა-გრიალით ჰქრიან ლურჯა ცხენები!

ყვავილნი არ არიან, არც შვება-სიზმარია!

ახლა კი სამარეა შენი განსასვენები!

რომელი სცნობს შენს სახეს, ან ვინ იტყვის, შენს სახელს?

ვინ გაიგებს შენს ძახილს, ძახილს ვინ დაიჯერებს?

ვერავინ განუგეშებს საოცრების უბეში,

სძინავთ ბნელ ხვეულებში გამოუცნობ ქიმერებს!

მხოლოდ შუქთა კამარა ვერაფერმა დაფარა:

მშრალ რიცხვების ამარა უდაბნოში ღელდება!

შეშლილი სახეების ჩონჩხიანი ტყეებით

უსულდგმულო დღეები ჩნდება და ქვესკნელდება.

მხოლოდ ნისლის თარეშში, სამუდამო მხარეში,

ზევით თუ სამარეში, წყევლით შენაჩვენები,

როგორც ზღვის ხეტიალი, როგორც ბედის ტრიალი,

ჩქარი გრგვინვა-გრიალით ჰქრიან ლურჯა ცხენები!

 

 

 

               თოვლი

 

მე ძლიერ მიყვარს იისფერ თოვლის

ქალწულებივით ხიდიდან ფენა.

მწუხარე გრძნობა ცივი სისოვლის

და სიყვარულის ასე მოთმენა.

ძვირფასო! სული მევსება თოვლით:

დღეები რბიან და მე ვბერდები!

ჩემს სამშობლოში მე მოვვლე მხოლოდ

უდაბნო ლურჯად ნახავერდები.

ოჰ! ასეთია ჩემი ცხოვრება:

იანვარს მოძმედ არ ვეძნელები,

მაგრამ მე მუდამ მემახსოვრება

შენი თოვლივით მკრთალი ხელები.

ძვირფასო! ვხედავ... ვხედავ შენს ხელებს,

უღუნოდ დახრილს თოვლთა დაფნაში.

იელვებს, ქრება და კვლავ იელვებს

შენი მანდილი ამ უდაბნოში...

ამიტომ მიყვარს იისფერ თოვლის

ჩვენი მდინარის ხიდიდან ფენა,

მწუხარე გრძნობა ქროლის, მიმოვლის

და ზამბახების წყებად დაწვენა.

თოვს! ასეთი დღის ხარებამ ლურჯი

და დაღალული სიზმრით დამთოვა.

როგორმე ზამთარს თუ გადავურჩი,

როგორმე ქარმა თუ მიმატოვა!

 

 

 

  შემოსილნი გამჭვირვალე ბლონდებით

 

შემოსილნო გამჭვირვალე ბლონდებით,

ყრმობის ქარნო, ნეტა რად მაგონდებით?

 

ტყდება გული, ერთხელ გაიბზარა რა,

არარა ბედს ჩემთვის არ აქვს არარა.

 

სასტიკია სული უამინდოთა,

განა ქვეყნად ბევრი რამე მინდოდა?

 

შემოსილნო გამჭვირვალე ბლონდებით,

ყრმობის ქარნო, ნეტა რად მაგონდებით?

 

შენი სადღეგრძელო

 

კაფეში სევალ სრულიად მარტო

და ორს ავივსებ სასმელით ჭიქას,

ერთი შენია (უნდავიდარდო

ასეც და ისეც, აქაც და იქაც).

 

შენს სადღეგძელოს ჩუმად ჩამძახებს

ჭიანურები, ვასვამ: ალავერდი!

მაგრამ შენს ჭიქას ხელს არვინ ახებს,

პასუხს არ მაძლევს ხმათა ხავერდი.

 

და გაფითრებულ სარკეში მცურავს

ეს მწუხარება ვინ დამიფასოს?

მე გეუბნები ასე სამდურავს,

მაგრამ შენ მაინც არ მაძლევ პასუხს.

 

 

 

 

     მგლოვიარე სერაფიმები

 

მარმარილოს ქვეშ (მწუხარება უამრავ დროთა!

მე პოეზიამ დავიწყების ცელს ამარიდა);

საუკუნეთა სათვალავი მეკარგებოდა;

ერთხელ ზმანებით მე ამოველ ბნელ სამარიდან.

 

მე მოვდიოდი სამშობლოსკენ გზებით ირიბით,

ჰაერში კვნესდა დაწყვეტილი წვიმის სიმები

დასასაფლაოს ძეგლებიდან მწუხარე რიგით

მე მომყვებოდნენ დასტიროდნენ სერაფიმები.

 

ასე სტიროდნენ: “ოჰ! შეხედეთ! აი, ეს არი!

იყავ ნაზი და ახალგაზრდა - როგორც მაისი,

დადაფნულ გზაზე მიდიოდი, ვით კეისარი,

შენს მოვლენაში კრთოდა ცეცხლი უზენაესი.

 

ცხოვრება შენი იყო მწველი ალერსი ქალის,

თვით ბოროტება საქართველოდ ნაანდაზები

შენში ბადებდა სიმხურვალის დაუმქრალ ხალისს,

და შენ,მწყურვალემ, გამოცალე ყველა თასები!

 

ყოველი წვეთი სავსე იყო უმძაფრესი შხამით;

ლურჯა ცხენებით თუ გაფრენდა გრძნობათ სინაზე,

იყავ საოცრად მოხიბლული ასეთი ღამით

და უაილდის ყვავილივით დაეცი გზაზე.

 

ცაცხვები დგანან შენს საფლავთან, ვით კენტავრები,

მათ სიბნელეში, ნისლიანი და უეცარი,

გამოჩნდებიან პოეზიის თანამგზავრები,

სდგანან მწუხარედ და იტყვიან: აი, ეს არი!”

 

 

 

 

      ცამეტი წლის ხარ

 

ცამეტი წლის ხარ და შენი ტყვეა

ჭაღარა გულის ზმანება ავი, -

ჩააწყვეთ რიგში ცამეტი ტყვია,

ცამეტჯერ უნდა მოვიკლა თავი!

 

გაივლის კიდევ ცამეტი წელი,

მოახლოვდება გზა ოცდაექვსი,

მოცელავს მაღალ ზამბახებს ცელი,

ატირდება დრო და ჩემი ლექსი.

 

ოჰ, როგორ მიდის ახალგაზრდობა -

დაუნდობელი სურვილი ლომის!

და ყოველივე როგორ ნაზდება,

როცა ახლოა მზე შემოდგომის.

 

ხვალემ იზრუნოს ხვალისა

 

ხვალემ იზრუნოს ხვალისა,

ხვალემ იზრუნოს ხვალისა!

ღვინომ აიღოს ღვინისა,

წყალმა წაიღოს წყალისა!

 

არც ვწუხვარ, არც მერიდება

მიმავალ-მომავალისა;

წყალმა წაიღოს “დიდება”,

ხვალემ იზრუნოს ხვალისა!

 

გულმა მიიღოს გულისა,

ხვალემ იზრუნოს ხვალისა.

ღვინომ მიიღოს ღვინისა,

წყალმა წაიღოს წყალისა!

 

 

 

 

            შენ გვიანდები

 

შენ გვიანდები,

სხვა ხომალდები მოადგნენ ნაპირს,დაუშვეს აფრა

და ჩაჰყურებენ მძინარე მაპირს კრეისერების მძიმე ლანდები,

წითლად ნანთები ზღვა იზმორება, ქაფის გორები არ ძრავს ფრეგატებს

 

 

და სიშორეში ჰაეროვნად ლილიანდები

ოქრო ნანთები.

დაძრა მუქარამ და აელვარება შენს ირგვლივ ქაფზე

ათასი ალი,ათასი ლალი და უმძინესი ბრილიანტებში.

 

 

 

 

             ქარებს ქარობა

 

დაეტყო კიდეც ქარებს ქარობა,

როცა მტრობაა და ედგარობა,

სანთელო, გარხევს ღამის ფიქრები,

მაგრამ შენ მაინც ნუ ჩამიქრები,

ნუ მიმატოვებ.

აღარ ეტყობა თვალებს თვალობა,

როცა ღრეა და მიუალობა

აყეფდებიან მტვარის ტყუპები,

ო,შენ მაინ ცარ დაიღუპები,

ცრემლს ნუ ათოვებ.

 

 

 

             პოეტს

 

ო, შენს გარეშე ვერავის გახდის

ბედი უკვდავად ცეცხლის მინაში,

თავს მოწიწებით ვხრი შენი ტახტის

დაუჭკნობელი დაფნის წინაშე.

 

 

დიდება იგი ძლიერი არი,

ამაოება-დროის მგმობელი,

მარდის იგი ხმოვანებს ქნარი,

მარდის ცეცხლის საგალობელი.

 

გურიის მთები

წინ, მეეტლევ!
ეგ ცხენები გააქანე, გააქანე!
მსურს, რომ ერთხელ კიდევ ვნახო გაზაფხული მთები მწვანე,
მსურს, რომ დაფნით გადავხლართო მძიმე ფიქრთა ოკეანე!..
წამიყვანე!
მთები! როგორ შვენით მათზე გაზაფხულის ბუჩქ-ფოთოლი!
როგორ შვენის ველზე ნამი, გამჭირვალე, როგორც ბროლი!
ცა ისეა მოწმენდილი, ცა ისეა შეუმკრთალი,
რომ ანგელოზს დაინახავს მოდარაჯე კაცის თვალი.
კიპარისი ისე ღელავს, ისე ღელავს, ისე ღელავს,
ისე ტოკავს, ისე ტოკავს, როცა ქარი გადათელავს…
წყარო კლდეში მოჩუხჩუხე, წვეთანკარა, ვით ცის ვნება,
დაფნის ბუჩქთა მწვანე ჩარჩოს ეომება, ეხეთქება.
და ჩანჩქერი მთით ნასხლეტი, დაფლეთილი დილის სხივით,
ძირს ეშვება და იფრქვევა და გადადის რძის ქაფივით.
ვდგევარ მთაზე… და სიჩუმის იდუმალი მესმის ენა,
და მიტაცებს სწრაფი ფრთებით პოეტური აღმაფრენა.
ვხედავს სურებს, ვხედავ დაფნარს, ვხედავ მდუმარ ნასაკირალს,
ვხედავ სოფლებს სიცოცხლისას, განახლების თვალით მზირალს.
ჩუმად!
ვიღაც მღერის მთაზე… რა ძალაა ამ ტკბილ ხმაში!..
არსად ისე არ მღერიან, როგორც აქ, ამ ქვეყანაში,
არსად, არსად არ არსებობს ბრძოლის ჟინი, ბრძოლის ქარი,
არსად ისე არ გადმოხეთქს უმანკობის ნიაღვარი,
და არსად, მთელ ქვეყანაზე არ ჰკოცნიან ისე ვნებით,
ისე ცეცხლით, ისე ჟინით და იმგვარი გატაცებით,
ვერსად ისე ვერვინ გაგვხვევს გამოუცნობ ცეცხლის ტბაში, 
როგორც ლერწამქალწულები - აქ, ამ წარმტაც ქვეყანაში!
და, მეეტლევ,
თუ მათ ალერსს
ვერ ვეღირსე, გეთაყვანე,
საალერსოდ ისევ მიწვევს გაზაფხულის მთები მწვანე…
მაშ, გარეკე ეგ ცხენები,
სადმე შორს, შორს წამიყვანე,
გამაქანე,
გამაქანე!