« ვაჟის, კაცის სახელები - ი »

კატეგორია: სახელები ვაჟის

ავტორი: admin

თარიღი: 2016-08-09 15:22:16

ვაჟის, კაცის სახელები - ი

ა - ბ - გ - დ - ე - ვ - ზ - თ - ი - კ - ლ - მ - ნ - ო - პ - ჟ - რ - ს - ტ - უ - ფ - ქ - ღ - ყ - შ - ჩ - ც - ძ - წ - ჭ - ხ - ჯ - ჰ

ია - დღეს კაცის სახელად ცალკე აღარ გვხვდება, მაგრამ ადრე გავრცელებული სახელი იყო, რომელიც დასტურდება ჯერ კიდევ IX საუკუნეში ( " სერაპიონ ზარზმელის ცხოვრებაში "). ახლო წარსულიდან ცნობილი არიან მწერალი ია ეკალაძე და კომპოზიტორი ია კარგარეთელი. ია აწარმოებს იაშვილისა და იაძის გვარებს. კაცის სახელი ია ამჟამად იაკობ-ის შემოკლებულ ფორმად ითვლება, მაგრამ შესაძლოა მომდინარეობდეს არაბული იაჰია-საგან. სხვა წარმოშობისაა ქალის სახელი ია, რომელიც ადრეული გაზაფხულის ყვავილის სახელწოდებას უკავშირდება და დღესაც ფართოდ არის გავრცელებული.

იაგო - ესპანური ფორმაა იაკობ-ისა, ანდა მიღებულია იაგორ-ის შემოკლებით.

იადონ (ბერძნული) " მგალობელი ", " ბულბული ". გვხვდება როგორც ვაჟის, ისე ქალის სახელად.

იაკინთე (ბერძნული) " იაგუნდი " (ჰქვია ყვავილს და ძვირფას ქვას). ერთ დროს ქალის სახელადაც იხმარებოდა.

იაკობ (ძველი ებრაული) " მიმყოლი ", " მიმდევარი ". თავდაპირველად ნიშნავდა ტყუპთაგან მეორეს, მომდევნოს, შემდეგ კი შეიძინა მნიშვნელობა ღვთის მიმყოლის ანუ ღვთის კვალზე მავალისა. ეს სახელი ერქვა ბიბლიური ისაკის ვაჟს, ებრაელთა მამამთავარს. გვხვდება უძველეს ქართულ ტექსტებში: " ხრქუან...იაკობ და იოსებ " (მათე 13, 55). მოეპოვება მრავალგვარი ფონეტიკური ვარიანტები და კნინობით-საალერსო ფორმები: იაყობ, ყობო (ქართველ ებრაელებში), აკოფ, აკოპ (კათოლიკეებსა და გრიგორიანელებში), იაკოფ, იაკუბ, კობა, იაკო, ია, იაშა... ასევე მრავალფეროვანია მათგან წარმოქმნილი გვარები: იაკობაშვილი, იაკობიშვილი, იაკობაძე, იაკობიძე, იაკოფიშვილი, იაკუბიძე, აკობაშვილი, აკოფაშვილი, აკობიძე, აკობია, აკოფია, კობიაშვილი, კობიძე და სხვ.

იამან (არაბული) " მარჯვენა " ; სხვაგვარი ეტიმოლოგიით " იემენელი ". ნიშნავს აგრეთვე აქატს (ლურჯი ფერის ძვირფას თვალს). ეს სახელი ჰქვია " ამირანდარეჯანიანის " ერთ-ერთ პერსონაჟს. მისგან ნაწარმოებია გვარი იამანიძე.

იანვარა - ქართული სახელია, ნიშნავს " იანვარში დაბადებულს ", " იანვრისას " (შეადარეთ მარტია, მაისა). თვით სახელწოდება იანვარი თავის მხრივ მომდინარეობს რომაელთა ღვთაების იანუსის სახელისაგან, საიდანაც ნაწარმოებია აგრეთვე კაცის სახელი იანუარი ( " იანუსის კუთვნილი ", " იანუსისა "). ამიტომ ეს ორი სახელი (ქართული იანვარა, ლათინური იანუარი) ფორმით ძალიან ახლოს დგანან ერთმანეთთან. იანვარა-საგან მირებულია გვარი იანვარაშვილი.

იარალი (თურქული) " შეყვარებული " (პირდაპირი მნიშვნელობით: " დაჭრილი ").

იაროსლავ (სლავური) შედგება ორი სიტყვისაგან, რომელთა მნიშვნელობაა " ნათელი " და " დიდება ". სლავურ ენებში გვხვდება მისგან ნაწარმოები ქალის სახელიც: იაროსლავა.

იასე (ბერძნული).

იასონ (ბერძნული) " მკურნალი ". ამავე სახელის მეორეგვარი გამოთქმაა იაზონ. ბერძნულ მითოლოგიაში ეს სახელი ჰქვია არგონავტების მეთაურს, რომელმაც მოხიბლა კოლხთა მეფის ასული მედეა და მისი დახმარებით გაიტაცა ოქროს საწმისი.

იაგორ - გავრცელებული სახელია რუსეთში; როგორც ფიქრობენ, მომდინარეობს სკანდინავიურიდან, სადაც ინგვარ ნიშნავს " ინგვეს მცველს " (ინგვე ძველ ისლანდიელთა ღვთაების სახელია და ადამიანის სახელადაც იხმარება). არსებობს მცირერიცხოვანი გვარი _ იაგორაშვილი

იგორ - წარმოშობით იგივეა, რაც იაგორ. შემოსულია რუსულიდან.

იერემია (ძველი ებრაული) " ღმერთი აღამაღლებს ". ბიბლიური წინასწარმეტყველის სახელია. გვიანდელი ფორმაა ერემია (იხ.).

იესე (ძველი ებრაული), როგორც ჩანს, ერთ-ერთი ვარინტული ფორმაა ბიბლიური წინასწარმეტყველის სახელისა ესაია||ისაია ( " ხსნა უფლისაგან ").

ივანე (ძველი ებრაული იეჰოხანან, იოჰანან - " ღმერთმა შეიწყალა ") " ვისაც ღმერთი სწყალობს ", " ღვთის მიერ შეწყალებული ". ნათლისმცემლის სახელია, რომელიც ებრაულიდან ნასესხები აქვს ბერძნულს, აქედან კი სხვადასხვა სახეცვლილებით შესულია მსოფლიოს მრავალ ენაში. ქართულში შემოსულია ბერძნული ვოკატივის (წოდებითი ბრუნვის) ფორმით და ხანმეტ-ჰაემეტ ტექსტებში (უფრო გვიანაც) გვხვდება იოჰანე, შემდეგ _ იოანე და იოვანე, ბოლოს – ივანე, შემოკლებით _ ვანო. ორიოდე მაგალითი: " არა აღდგომილ არს ნაშობთაგანი დედათაი ხუფროის იოჰანეს ნათლისმცემელისა " (მათე 11, 11); " ეწოდენ მაგას იოჰანე " (ლუკა 1, 60 ჩ; შდრ. DE – იოვანე).
ცნობილი მწიგნობარი იოვანე-ბერა, ინიციატორი და რედაქტორი შატბერდის კრებულისა (X ს. 60-70-იან წლებში) და გადამწერი პარხლის ოთხთავისა (973 წ.). ამ ხელნაწერთა ანდერძ-მინაწერში ხან იოვანე-ს ფორმით იხსენიებს თავის სახელს, ხან კი ივანე-ს ფორმით. სახელდობრ, პარხლის ოთხთავის ანდერძში ერთგან იკითხება: " ღირს ვიქმენ მე, გლახაკი იოვანე, ნართაულად ბერაი, აღსრულებად წმიდასა ამას სახარებასა ოთხთავსა " ; მეორეგან: " მე, ივანებერამან, მწერალმან შატბერდელმან, შატბერდს დავწერე და პარხალს შევწირე სალოცველად ყოველთა ძმათა შატბერდელთა ". ამ მხრივ განსაკუთრებით საინტერესოა შატბერდის კრებულის ანდერძი, სადაც მწერალს ჯერ დაუწერია იოვანე, მაგრამ შემდეგ ო ამოუშლია. აქედან ჩანს, რომ X ს. მეორე ნახევარში ქართულ მეტყველებაში უკვე ივანე იყო დამკვიდრებული, მაგრამ წერისას, ლიტერატურული ტრადიციის გავლენით, ჯერ კიდევ იოვანე სჭარბობდა. შემოკლებული ფორმა ვანო (ვანა) წერილობით დადასტურებულია XVI ს-დან (1568 წ. გიორგი მეფის შეწირულობის სიგელში შდ-2901 იხსენიება ვანაძე მამისაი). შემოკლებული ფორმიდან ასევე ნაწარმოებია გვარები: ვანიძე, ვანიშვილი, ვანეშვილი. სხვა ვარიანტებიდან წარმოქმნილი გვარებია: ივანეიშვილი, ივანიშვილი, ივანიძე, ივანაური, ივანაშვილი, ივანაძე, ივანიაშვილი, ივანელაშვილი, ივანაძე, ივანიაძე, ჟვანია (_იოვანია).

ივერი - ქართველთა აღმნიშვნელი ეთნონიმია (ძველი ფორმაა იბერი). აქედანაა ქვეყნის სახელწოდება ივერია (იბერია). ასე იხსენიება ქართველები და საქართველო ანტიკურ და ბიზანტიურ წყაროებში. მოგვიანო ხანებში ეთნონიმი ივერი გამოყენებული იქნა პიროვნულ სახელად (ანთროპონიმად), ივერია-საგან კი წარმოიქმნა სადაურობის სახელი ივერიელი. ცნობილია რუმინეთის განმანათლებელი, მწერალი და საზოგადო მოღვაწე, ვლახეთის მიტროპოლიტი ანთიმოზ ივერიელი (დაახლოებით 1650-1716 წწ.), წარმოშობით ქართველი, რომელმაც დიდი წვლილი შეიტანა რუმინული სალიტერატურო ენის განვითარებასა და წიგნის ბეჭდვის საქმეში. ივერიელი (რუმინულად – ივერიანუ) მისი ზედწოდებაა და არა გვარი. გვარი ივერიელი გასულ საუკუნეში წარმოიშვა და ჯერჯერობით ძალზე მცირერიცხოვანია.

ივლიანე (ლათინური) ნიშნავს იულიუს (იულიუსის) კუთვნილს ან " ივლისის თვისას " (თვითონ თვის სახელწოდება ივლისი უკავშირდება ადამიანის სახელს იულიუსს, რომელიც წარმოშობით ბერძნულია და " თმახუჭუჭას " ნიშნავს). იმავე მნიშვნელობისაა სახელი იულონ.

ილამაზ - ეტიმოლოგია უცნობია.

ილარიონ (ბერძნული) " მხიარული ". ამ სახელით ცნობილია არაერთი საეკლესიო მოღვაწე და წმინდანი, მათ შორის – ილარიონ ქართველი, საკვირველთმოქმედი, რომლის სახელსაც უკავშირდება ორი ქართული მონასტრის დაარსება ბიზანტიაში (IX ს.). ილარიონი (ყოველგვარი აფიქსის დაურთველად) გვარიც არის. საისტორიო წყაროებში გვხვდება აგრეთვე გვარი ილარიონისშვილი||ილარიონასშვილი (XIV ს.), ამჟამად – ილარიშვილი.

ილია (ძველი ებრაული) " იაჰვე (იეღოვა) – ღმერთი ჩემი ". ბიბლიური წინასწარმეტყველის სახელია. მისი ძველი ფორმაა ელია, ბერძნული – ელიოზ. ბერძნულ მითოლოგიაში ელია||ილია ამინდისა და ჭექა-ქუხილის ღმერთად ითვლება, მიღებული აქვს მნიშვნელობა " მზიანისა ", " მზიურისა ". ეს სახელი ფართოდ არის გავრცელებული საქართველოშიც. ილია ერქვა მრავალ გამოჩენილ პიროვნებას. აქ საკმარისია გავიხსენოთ მწერალი და უდიდესი საზოგადო მოღვაწე ილია ჭავჭავაძე. ილიას კნინობითი ფორმებია: ილა, ილო, ილიკო. მისგან ნაწარმოებია გვარი ილიაძე. ამ მხრივ გაცილებით დიდი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა ელია (იხ.).

იმედა (ქართული) იშვიათად ქალის სახელადაც გვხვდება (საეკლესიო კალენდრით მას შეესატყვისება ელპიდე, შეადარეთ აგრეთვე რუსული ნადეჟდა). მისგან ნაწარმოებია გვარები: იმედაშვილი, იმედაიშვილი, იმედაძე, იმედიძე.

იმერი (ქართული) პიოვნულ სახელად ქცეულია ეთნონიმი.

იობ (ძველი ებრაული) მნიშვნელობა დაზუსტებულია: საეკლესიო კალენდრის მიხედვით ნიშნავს " დევნილს ", სხვაგვარი ვარაუდით " მომნანიებელს ". მისგან ნაწარმოებია რამდენიმე ქართული გვარი: იობაძე, იობიძე, იობაშვილი, იობიშვილი, იობაია, იოვაშვილი, ჯობავა (←იობავა), ჯობაძე (←იობაძე).

იოველ (ძველი ებრაული) " უფალი ", " ღმერთი " (სიტყვა-სიტყვით : " იეღოვა-ღმერთი "). ბიბლიური წინასწარმეტყველის სახელია. აქედანაა გვარები: იოველიძე და ჟველაია (←იოველია).

იოთამ (ძველი ებრაული) " წმინდა არს ღმერთი "; სხვაგვარი განმარტებით: " ღმერთი სრულყოფილია ". აქედანაა იოთამიშვილი.

იონა (ძველი ებრაული) " მტრედი ". ბიბილიური წინასწარმეტყველის სახელია, გვხვდება სახარების ხანმეტ ხელნაწერებში: " ნეტარ ხარ შენ, სიმონ, ძეო იონაისო " (მათე 16, 17); " რომელი საგონებელი ხიყო ძედ... იონაისა " (ლუკა 3, 27). საისტორიო საბუთებში 1537-1538 წწ. გვხვდება გვარი იონაშვილი, რომელიც ამჟამად აღარ დასტურდება.

იორამ (ძველი ებრაული) " ღმერთი აღამაღლებს ". აქედანაა გვარები: იორამაშვილი, იორამიშვილი.

იორდანე (ძველი ებრაული) " მდინარე ", " მდინარება ". ასე ეწოდება მდინარეს პალესტინაში. აქედან ნაწარმოებია ქართული გვარები: იორდანაშვილი, იორდანიშვილი, იორდანიძე, ჟორდანია (←იორდანია).

იოსებ (ძველი ებრაული) " გამრავლება ", " მატება " ; სიტყვა-სიტყვით: " ის (ე.ი. ღმერთი) გაამრავლებს ", " შეჰმატებს ". ებრაელთა მამამთავრის, ბიბილიური იაკობის, ვაჟის სახელია, რომელიც ფართოდ არის გავრცელებული მთელ მსოფლიოში. ქართულ უძველეს ძეგლებშივე გვხვდება პარალელური ფორმები – იოსებ/იოსეფ: " რომელი საგონებელ ხიყო ძედ იოსებისა " (ლუკა, 3, 23); შდრ. "...ძედ იოსეფისა " (ლუკა 3, 30). მისი კნინობითი ფორმებია: სოსო, სოსია, სოსოია, სოსიკო, ოსიკო. იოსებისა და მისი ვარიანტული ფორმებისაგან წარმოქმნილია მრავალი ქართული გვარი: იოსებაშვილი, იოსებიძე, იოსებაძე, იოსეფაშვილი, იოსეფაიშვილი, ოსიპაშვილი და სხვ.

იოსია (ძველი ებრაული) " ღმერთი იცავს ", " ღმერთი ამაგრებს ". ეს სახელი გვხვდება ქართულში უძველესი ხანიდანვე, სახელდობრ, პალესტინაში აღმოჩენილი ერთ-ერთი ქართული წარწერა, რომელიც 532-552 წლებით თარიღდება, ასე იკითხება: " შეწევნითა ქრისტესითა და მეოხებითა წმიდისა თეოდორეისითა შეიწყალენ ანტონ აბაი და იოსია, მომსხმელი ამის სეფისაი და მამა-დედაი იოსიაისი. ამენ ". იოსიასაგან ჩანს ნაწარმოები გვარები იოსავა და იოსელიანი.

იპოლიტე (ბერძნული) " ცხენის ამხსნელი (აკაზმულობის მომხდელი) ". შეადარეთ საცხენოსნო შეჯიბრების ადგილის სახელწოდება – იპოდრომი.

ირაკლი (ბერძნული) " ჰერას დიდება (ჰერა - ზევსის მეუღლე, ქორწინებისა და ცოლქმრული სიყვარულის ღვთაება ბერძნულ მითოლოგიაში). ეს სახელი ერქვა მითიურ გმირს – ჰერას და ზევსის შვილს – ჰერკულესს ანუ ჰერაკლეს (იხ. აგრეთვე ერეკლე).

იროდიონ (ბერძნული) " გმირი ", " გოლიათი ". შემოკლებით – იროდი. ცნობილი ქართველი პოეტი იროდიონ ევდოშვილი (ხოსიტაშვილი).

ისაია (ძველი ებრაული) " ხსნა უფლისაგან ", " ღვთის შეწევნა ". აქედანაა გვარი ისაიაშვილი, შესაძლოა აგრეთვე - ისაშვილი და ისიანი (იხ. კიდევ ესაია).

ისაკ (ძველი ებრაული) " მოცინარი " (სიტყვასიტყვით: " ის გაიცინებს "). ბიბლიური გადმოცემის მიხედვით, პატრიარქ აბრამის ცოლს სარას, რომელსაც შვილი არ ჰყავდა, უკვე მოხუცებულობის ჟამს უწინასწარმეტყველეს, რომ ვაჟი გაუჩნდებოდა. მან არ დაიჯერა ეს და გაეცინა. შემდეგ კი, როცა წინასწარმეტყველება აუხდა, ვაჟს ისაკი დაარქვა. ისაკის ძველი ფორმაა ისააკ, რომელიც გვხვდება ხანმეტ ტექსტებში: " რომელი საგონებელ ხიყო ძედ... ისააკისა " (ლუკა 3, 34). ისაკი დასტურდება ადიშის ოთხთავში (897 წ.): " აბრაჰამ შვა ისაკი " (მათე 1, 2); " რაჟამს იხილოთ აბრაჰამი, ისაკი (ისააკი DE) და იაკობი " (ლუკა 13, 28). ისაკ-ისაგან ნაწარმოებია გვარები ისაკაძე და ესაკია, ისააკ-საგან – სააკაძე, სააკაშვილი.

ისიდორე (ბერძნული) " ისიდას ნაჩუქარი ". ისიდა ანუ იზიდა ძველ ეგვიპტელთა მიწათმოქმედების ქალღმერთის სახელია.

ისმაილ (ძველი ებრაული) " ღმერთმა ისმინა ". ბიბლიური ლეგენდის თანახმად, ღმერთმა ისმაილი (მუსლიმანთა წინასწარმეტყველი, რომელიც არაბების მამამთავრად ითვლება) აჩუქა დედას მისი ლოცვა-ვედრების პასუხად. სწორედ ამიტომ დაერქვა მას ასეთი სახელი.

იულონ (ლათინური) " ივლისისა ". (იხ. უფრო დაწვრილებით ზემოთ ივლიანე).

იური – ფართოდ არის გავრცელებული რუსულში, სადაც შესულია სკანდინავიურიდან. წარმოშობით იგივეა, რაც ბერძნული გიორგი (იხ.).

იუსტინე (ლათინური) " იუსტისა ". იუსტ საკუთარი სახელია და ნიშნავს " სამართლიანს " (შეადარეთ იუსტიცია - " მართლმსაჯულება "). აქედან სუფიქსის დართვით ნაწარმოებია იუსტინე ( " იუსტის კუთვნილი ", " იუსტისა "), ხოლო ამ უკანასკნელისაგან ასეთივე გზით ნაწარმოებია იუსტინიანე ( " იუსტინეს კუთვნილი ", " იუსტინესი ").

იჩქით (ქართული) " უეცარი ", " მოულოდნელი ", " სწრაფი ", " ჩქარი ". ძველი ქართული სახელია. ერთი იჩქითი, გვარად გურგენიძე, რუსთაველის ეპოქის მოღვაწეა. იჩქითი (აფიქსების დაურთველად) გვარიც არის. გვხვდება აგრეთვე იჩქითიძე და მისი ფონეტიკური ვარიანტები – იჩქიტიძე, იჩკიტიძე და ინჩქიტიძე.