« საინტერესო ფაქტები იუპიტერსა და მის თანამგზავრებზე »

ავტორი: admin

თარიღი: 2014-03-26 00:04:02

მზიდან მეხუთე და მზის სისტემაში ყველაზე დიდი გაზის გიგანტი იუპიტერი, საკმაოდ მიმზიდველი სანახავია და ალბათ ყველაზე გამორჩეული სუპერ ტორნადოებით. მას 67 თანამგზავრი ჰყავს და ისინიც არანაკლებ საინტერესო ობიექტებს წარმოადგენენ.

 განიმედე - მზის სისტემაში ყველაზე დიდი თანამგზავრია, ის პლანეტა მერკურისაც კი აღემატება, გააჩნია საკუთარი მაგნიტური ველი. 4.5 მილიარდი წლის არის. განიმედეს ზედაპირი ორი სახის რელიეფისგან შედგება, მისი 40 პროცენტი ბნელი და ასტეროიდებისგან დამომბილია, ხოლო 60 პროცენტი ღია ფერისაა, გრძელი მუქი ღარებით, ეს ღარები სავარაუდოდ, ტექტონიკურმა ძვრებმა ან სულაც სითხის დინებამ წარმოქმნა. მეცნიერთა ვარაუდით, განიმედეს ზედაპირიდან 124 მეტრის სიღრმეზე მარილიანი წყალია, ევროპასგან განსხვავებით, რომელშიც წყალი გაცილებით ახლოსაა ზედაპირთან.

იუპიტერი 

 

 მასა: 317,9 დედამიწის მასის (1,89•1027 კგ); მზიდან დაშორება: 5,20 ა.ე. (778,33 მლნ.კმ); საშუალო სიმკვრივე: 1,326 გ/სმ3; დიამეტრი: 11,2 დედამიწის დიამეტრი( 142 984 კმ); ორბიტაზე მოძრაობის სიჩქარე: 13,06 კმ/წმ; ერთი ბრუნი ორბიტაზე მზის გარშემო: 11,86 წელი; ექსცენტრისტეტი: 0,048; ღერძის დახრა ორბიტის მიმართ: 3,13°; ღერძის გარშემო ერთი ბრუნი: 9სთ 50წთ; თავისუფალი ვარდნის აჩქარება: 25,8 მ/წმ2; მეორე კოსმოსური სიჩქარე: 60,4 კმ/წმ; ალბედო: 0,4; ტრიალის მიმართულება: სწორი; ხილული ზედაპირის ტემპერატურა: -160°С; დღე-ღამის ხანგრძლივობა: 9,93 საათი; მიწიდან დაშორება: 588 მლნ-დან 967 მლნ.კმ-მდე.

  იუპიტერი  მზის სისტემის ყველაზე დიდი პლანეტაა. მისი მასა ერთად აღებული ყველა დანარჩენი პლანეტების მასაზე მეტია. ღერძის გარშემო სწრაფი ბრუნვის გამო(9სთ 50წთ) მისი ეკვატორის ყოველი წერტილი 45 000 კმ/სთ სიჩქარით მოძრაობს. ამის გამო იუპიტერი პოლუსებისკენ ცოტა გაბრტყელებულია, რადგან იგი მყარი სხეული არაა, არამედ შედგება გაზისა და სითხისაგან(გაზიანი გიგანტი).

 დაკვირვებისათვის ძალიან კარგი ობიექტია,  ერთგვაროვანი თეთრი სინათლით კაშკაშებს(ალბედო 0,52). უბრალო ტელესკოპით ან ბინოკლით შესაძლებელია მისი ოთხი გიგანტური თანამგზავრის დანახვა.

მაგნიტოსფერო

აქვს ძალიან ძლიერი მაგნიტური ველი, რომელიც მეზობელ სატურნამდეც კი ვრცელდება.

 ასეთი ძლიერი მაგნველის წყაროა ე.წ. მეტალური წყალბადი. ის იმდენადაა შეკუმშული ,რომ მეტალის თვისებებს იძენს.მოლეკულური წყალბადის ფენის სისქე 24 000 კილომეტრამდეა, წნევა 300 გიგაპასკალი. მეტალური წყალბადის სისქე კი 42 000 კმ. ამის მერე მოდის რკინა-სილიკატური მკვრივი ბირთვი 4000 კმ რადიუსით. ბირთვთან ტემპერატურა 30 000 კელვინს აღწევს,ასხივებს ორჯერ მეტ სითბოს კოსმოსში ვიდრე ღებულობს მზისგან , ბირთვი პლანეტის მთელი მასის 3-4%-ია. დანარჩენი 74% წყალბადი და 26% ჰელიუმია. ძალიან ცოტა მეთანიც 0,1%. მეტალური წყალბადი პლანეტასთან ერთად ტრიალებს და როგორც დენის გენერატორი წარმოქმნის მაგნიტურ ველს. ველის დაძაბულობა ზედაპირთან 20 ჯერ მეტია დედამიწისაზე.

  იუპიტერი და მისი ოთხი დიდი თანამგზავრი(იო, ევროპა, კალისტო და ჰანიმედი). თანამგზავრების საერთო რაოდენობა – 67.

  იოზე არის მოქმედი გოგირდის ვულკანები. მრგვალი შავ-თეთრი ლაქები სურათზე.

წითელი ლაქა, რომელიც მინიმუმ 300 წელია არსებობს(ტელესკოპები ამდენია ხანია გამოიგონეს,ამიტომ შეიძლება ლაქა ადრეც არსებობდა). ზოგჯერ იცვლის ფერს, გადაადგილდება ატმოსფეროში. ეს ჩვეულებრივი შტორმია, თუმცა გიგანტური,მასში რამდენიმე დედამიწა ჩაეტევა. ატმოსფეროში ხდება ელექტრული განმუხტვებიც(ელვა), სიმძლავრე და სიგრძე დედამიწისეულ ელვაზე 1000 ჯერ მეტია.

  ევროპა კოსმოსურმა აპარატმა ”გალილეომ” გადაიღო, როცა ის იუპიტერის ორბიტაზე მოძრაობდა 1995-2003 წლებში. სურათზე მოჩანს ყინულის ვაკეები, ჰორიზონტს იქეთ მიმავალი ბზარები და ლაქები, რომლებიც ალბათ ტალახით და ყინულით არის ამოვსებული. მაღლობები განსაკუთრებით ტერმინატორთან შეიმჩნევა, ჩანს მათი ჩრდილები.

                                            ევროპას ყინულოვანი ზედაპირი.

ზომებით ევროპა მთვარეს უტოლდება, თუმცა მისი ზედაპირი გაცილებით სწორია, მასზე ცოტაა მაღლობები და ასტეროიდული წარმოშობის კრატერები. გალილეოს გადმოცემული მონაცემები მოწმობენ, რომ ყინულის ქვეშ თხევადი ოკეანეა. ნასა და ევროპული კოსმოსური სააგენტო ერთობლივი მისიით გეგმავენ ევროპაზე თანამგზავრის გაშვებას, თუ ყინული სადმე თხელია, მაშინ შესაძლებელი იქნება მასში ზონდის ჩაშვება ცოცხალი ორგანიზმების მოსაძებნად.

  კალისტოს ზედაპირი მის ასაკზე მეტყველებს. ასტეროიდული წარმოშობის კრატერების რაოდენობით ის პირველია მთელს მზის სისტემაში, თუმცა არ არის ვულკანური კვალი და მაღალი მთები. კალისტოს ზედაპირი დიდი გაყინული ველია, დაღარული ბზარებითა და კრატერებით, კრატერებით რომლებიც მილიონობით წლის მანძილზე პლანეტათშორისი ნივთიერების ცვენით ჩნდებოდა.

     კალისტო.ეს კალისტოს ერთად ერთი ფერადი სურათია, რომელიც აპარატმა გალილეომ გადაიღო 2001 წლის მაისში.

  ჰანიმედი ზომით მერკურიზე და პლუტონზე დიდია. მისი ზედაპირი ნათელი, ახალად წარმოქმნილი კრატერებითაა დაფარული, რომლებიც ქვედა ბნელ ზედაპირზე  კიდევ უფრო მეტი რაოდენობის უძველესი კრატერების ზემოდანაა გაჩენილი, არის არხები და მაღლობები. ჰანიმედი, როგორც მთვარე ყოველთვის ერთი მხრითაა შებრუნებული პლანეტისკე(იუპიტერისკენ). გალილეოს საშუალებით გადაღებულ ფოტოზე ფერები ხელოვნურადაა გაძლიერებული, რათა უფრო გამოიკვეთოს ზედაპირის სტრუქტურა. სუსტი იისფერით პოლარულ მხარეებზე, გაყინული ნაწილაკებია შეფერილი.

ჰანიმედი, ყველაზე დიდი ბუნებრივი თანამგზავრი მზის სისტემაში. ის მერკურიზე და პლუტონზე დიდია.