« ვაჟის, კაცის სახელები - ბ »

კატეგორია: სახელები ვაჟის

ავტორი: admin

თარიღი: 2016-08-09 14:10:03

ვაჟის, კაცის სახელები - ბ

ა - ბ - გ - დ - ე - ვ - ზ - თ - ი - კ - ლ - მ - ნ - ო - პ - ჟ - რ - ს - ტ - უ - ფ - ქ - ღ - ყ - შ - ჩ - ც - ძ - წ - ჭ - ხ - ჯ - ჰ

ბაადურ (თურქული) " გმირი ", " გოლიათი ", " მამაცი ". წარმოშობით მონღოლური სიტყვაა. მისგან ნაწარმოები ვაჟის სახელის თურქული ფორმაა ბაჰადურ, რომელსაც ქართულში მოუცია ერთი მხრივ ბაადურ (აქედან _ გვარი ბადურაშვილი), მეორე მხრივ კი _ ბაღათურ (აქედან _ გვარი ბაღათურია). პირველი ფორმისაგან ჩანს მიღებული აგრეთვე სახელი ბათური (აქედან გვარი _ ბათურია). მეორისაგან _ ბაღათერა (აქედან გვარი _ ბაღათრიშვილი). ამავე სიტყვისაგან მომდინარეობს ოსური ბაყათარ, რუსული богатырь.

ბააკა – შესაძლოა მიღებული იყოს არაბული ბაკასაგან, რაც " მუდმივს ", " მყარს " ნიშნავს და არაბულში ცნობილია პიროვნულ სახელად. ქართულში სახელი ბააკა გვხვდება XVIII საუკუნიდან (ისტ. დოკ. I, 75). მისგან წარმოქმნილი გვარებია ბააკაშვილი და ბაკაშვილი.

ბაბა - სპარსული სიტყვაა, " მამას " ნიშნავს. ამ ზოგადი მნიშვნელობით შემოსულია ქართულ კილოებშიც: აჭარულში, იმერულში, გურულში, ასევე – მეგრულ-ლაზურში და სვანურში. აღმოსავლურ ენებში საკუთარ სახელად გვხვდება მეტწილად კომპოზიტებში: ბაბაჯან, ბაბახან, ბაბაკიში. ქართულში საკუთარ სახელად წარმოგვიდგება სუფთა ფუძეც და სუფიქსებიანიც (ბაბა, ბაბი, ბაბო, ბაბანა, ბაბონა, ბაბლო, ბაბუკი, ბაბუკა, ბაბულა...); ის მონაწილეობს კომპოზიტებშიც (ბაბადი " დიდი მამა ", " აპაპა ", ბაბადიში " დიდი მამისა ", " პაპისა ", ბაბაკოჩი " მამა-კაცი "). აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ამ ფორმათაგან ზოგი საზიაროა სულ სხვა წარმოშობის სახელთან (იხ. ბაბილა).

ბაბილა (სირიული) " აჯანყებული ". შეტანილია საეკლესიო კალენდარში როგორც სახელი რამდენიმე მღვდელმოწამისა. პარალელურად გვხვდება ბაბილო. ამათგან ნაწარმოები გვარებია: ბაბილაშვილი, ბაბილოძე, ბაბილუა, ბაბლუანი.

ბაბურა (ქართული).

ბაგრატ - ქართველ მეფეთა საგვარეულო სახელია. ეს სახელი ერქვა რამდენიმე მეფესა და ერისმთავარს, მოყოლებული ბაგრატ I კურაპალატიდან, რომელიც იყო გრიგოლ ხანძთელის თანამედროვე, ტაო-კლარჯეთის მთავარი (826-876 წწ.). გაერთიანებული საქართველოს პირველი მეფე იყო ბაგრატ დიდი (X ს. 60-იანი წლების დასაწყისი – 1014 წ.), რომელმაც სათავე დაუდო ბაგრატიონთა დინასტიას. აქედან მოდის გვარი ბაგრატიონი. ბაგრატი სომეხ მეფეთა საგვარეულო სახელიც იყო. წარმოშობით ამ სახელს უკავშირებენ ძვ. სპარსულს: ბაგადატა - " ღვთის ბოძებული ", " ღვთის წყალობა " (ასეთი შინაარსის საკუთარი სახელები ხშირად გვხვდება სხვადასხვა ენაში, მაგალითად: ბერძნული თეოდორე, დოროთე, სლავური ბოგდან, თურქული ალაჰვერდი, სომხური ასტვაწატურ, ქართული წყალობა). არსებობს ბაგრატის სხვაგვარი განმარტებაც: " ღვთის შექმნილი ", " ღვთის მიერ დაცული ".

ბადრი (არაბული) " სავსე მთვარე " ; გადატანით - " სრულქმნილი ". ეს სახელი ჰქვია ზღაპრული ამირანის ძმობილს. მისგანაა მიღებული გვარები: ბადრიძე, ბადრიშვილი, ბადრიაშვილი.

ბათუ - წარმომავლობა დაუდგენელია. შესაძლოა უკავშირდებოდეს სპარსულ ბათურ-ს ან მონღოლურ ბათო-ს; ზოგის აზრით ურარტული სახელია, ზოგი კი ებრაული ბართლომე-ს შემოკლებულ ფორმად მიიჩნევს. ამ სახელით ცნობილია მოწამე ხუცესი, რომლის ხსენების დღეა 26 მარტი.

ბათურ ნახეთ ზემოთ ბაადურის განმარტება.

ბაკურ (ირანული) " ღვთის შვილი ", " ძე ღმრთისა ". ეს სახელი ქართულში გავრცელებულია უძველესი ხანიდან, გვხვდება ჯერ კიდევ პალესტინის ქართულ წარწერებში (V ს. 30-40-იანი წლები): " და ძუძეეულნი მათნი ბაკურ და გრი-ორმიზდ და ნაშობნი მათნი, ქრისტე... შეიწყალენ. ამენ ". აქ ნახსენებია პეტრე იბერის პაპა (დედის მამა) – ბაკურ დიდი, მეფე ქართლისა. ბაკური ერქვა საქართველოს რამდენიმე სხვა მეფესა და დიდებულსაც II-VIII საუკუნეებში. წინათ გვხვდებოდა აგრეთვე მისგან ნაწარმოები პიროვნული სახელი ბაკურიანი (მაგ., ერთი ბაკურიანი, ბალდადისძე, ქართლის ერისთავი იყო VII-VIII სს-ში). ბაკურისაგან ნაწარმოებია სახელი ჯამბაკურ, გვარები: ბაკურაძე, ბაკურიძე, ბაკურია, გეოგრაფიული სახელები: ბაკურიანი, ბაკურციხე, ბაკურხევი და სხვ.

ბარათა (არაბული) " ახალმთვარიანობა " ; გადატანით: " სიწმინდე " ; ან: (სპარსული) " ნახატი ". არაბულად ბარა-ს უწოდებდნენ ახალმთვარობის პერიოდს (მთვარის თვის დამდეგს), როცა მთვარე ჯერ არ ჩანს. ეს დრო მიჩნეული იყო სასიამოვნო ამბის მომასწავებლად და მაშინ დაბადებული ბავშვიც ბედნიერი მომავლის მქონედ მიაჩნდათ. ამიტომ არქმევდნენ ამ დროის აღმნიშვნელ სახელებს: ბარათ, ბარათბეკ, ბარათალი (ვაჟებს), ბარათხანუმ, ბარათგულ, ბარათმო (ქალებს). ამათგან ქართულში შემოსულია მხოლოდ ერთი – ბარათა, საიდანაც ნაწარმოებია გვარები: ბარათაშვილი, ბარათელია, ბარათელი. შესაძლოა აქედანვე მომდინარეობდეს ბართაიას და ბართიას გვარებიც.

ბარამ - მიღებულია მრავალსაფეხურიანი გარდაქმნის გზით ავესტური ვერეთრაგნა-საგან. ეს არის სახელი გამარჯვების ღვთაებისა, რომელმაც დაამარცხა ბოროტი დემონი ვერეთრა. ვერეთრა-გნა ნიშნავს " ვერეთრას გამგდებს ". მასთან ეტიმოლოგიურ კავშირშია სახელები: ვარამ, გვარამ და გურამ; გვარები: ბარამიძე, ბარამია, გვარამაძე, გვარამია, გურამიშვილი.

ბართლომე (ძველი ებრაული) " თოლომეს შვილი ", ან " მოხნული მიწის შვილი " (თოლომე სახელია, მნიშვნელობით უდრის " ხნულს ", " კვალს "). მის შემოკლებულ ფორმად ითვლება ბათუ, თუმცა იგი წარმოშობით დამოუკიდებელი სახელია.

ბარძიმ (ირანული) " მაღალი ". აქედანაა გვარები ბარძიმაშვილი, ბარძიმიშვილი, ბარძიმაძე.

ბასილ (ბერძნული) " მეფური ", " სამეფო ". ამჟამად უფრო გავრცელებული ფორმა ამ სახელისა არის ვასილ. ბ და ვ ბგერები თვით ბერძნულშიც მონაცვლეობდა. ზოგმა ენამ ( მათ შორის ქართულმა) ისესხა უფრო ადრინდელი ფორმა, სადაც ბ არის დაცული, ზოგ ენაში კი (მაგალითად, რუსულში) გადაიღეს ვინ-იანი ფორმა. ამიტომ გვაქვს ქართულში: ბასილ (ისევე როგორც ბესარიონ, ბიქტორ, იობ, საბა და ა.შ.), რუსულში კი ვასილი (ისევე როგორც ვისარიონ, ვიქტორ, იოვ, სავა და სხვანი. შეადარეთ აგრეთვე ღვინისა და ნაყოფიერების ღმერტის სახელი: ქართულად ბახუსი, რუსულად ვაკხი და სხვ.) შემდგომში ზოგიერთი ვინ-იანი ფორმა ქართულშიც შემოვიდა და ამჟამად გვაქვს პარალელური ფორმები: ბასილ და ვასილ, ბიქტორ და ვიქტორ. უფრო ძველი ბასილ-ისაგან მიღებულია გვარები: ბასილაძე, ბასილაშვილი, ბასილაია, ვასილ-ისაგან კი ქართული გვარი არ იწარმოება (შეადარეთ რუსული გვარი ვასილევ, პოლონური ვასილევსკი). იგივე სახელი ბასილ ესპანეთში გავრცელებულია ბაზილიო-ს ფორმით. ამავე ძირს უკავშირდება სიტყვა ბაზილიკა, რაც " სამეფო აკლდამას " ნიშნავს. ბასილ-ის შეკვეცილი ფორმაა ქართული ბასა.

ბაქარ (ქართული) ზოგი მკვლევარის აზრით, შესაძლოა ქართული ფორმა იყოს ბაკურ-ისა, რომელიც წარმოშობით ირანული სახელია და " ღვთის შვილს " ნიშნავს. უფრო დამაჯერებელი ჩანს მისი დაკავშირება არაბულ პიროვნულ სახელთან – ბაქრ ( " ახალგაზრდა აქლემი "). უთუოდ აქედან მოდის გვარები: ბაქრაძე და ბარქაია, ბაქარ-ისაგან ნაწარმოებია გვარი ბაქარაშვილი, შესაძლოა მისგანვე იყოს მიღებული ბაკარიძე და ბაქანიძე.

ბაღათერა - ნახეთ ზემოთ ბაადურ-ის განმარტება.

ბაჩანა ქართული სახელია, " ტანმორჩილს " ნიშნავს (წარმოშობით უკავშირდება სპარსულ სიტყვას: ბაჩა - " ბავშვი "). გვხვდება მისი სხვადასხვაგვარი სახეცვლილებაც: ბაჩა, ბაჩია, ბაჩუა, ბაჩო, ბაჩიტა, ბაჩილა, ბაჩალა, ბაჩულა, ბაჩუკი, ბაჩირა, ბაჩუკია. ბაჩანა ფსევდონიმად ჰქონდა ვაჟა-ფშაველას ძმას – პოეტ ნიკო რაზიკაშვილს.

ბაჭუა (ქართული) დაახლოებით უდრის " პატარას ", " ბიჭუნას " (შეადარეთ კურდღლის შვილის სახელი ბაჭია). კნინობითი ფორმებია: ბაჭუკი, ბაჭუჭი.

ბახვა (ქართული) მეგრულად ნიშნავს " ჩაფსკვნილს ", " ბუთხუზას ". ეს სახელი ჰქვია გიორგი წერეთლის ცნობილი რომანის " პირველი ნაბიჯის " მთავარ გმირს ბახვა ფულავას. ბახვას მოფერებითი ფორმაა ბახუტა, საიდანაც მიღებულია გვარი ბახუტაშვილი.

ბებურ (ქართული) აქედანაა გვარები: ბებურიშვილი, ბებურიძე, ბებურია. გეოგრაფიული სახელწოდება ბებურიანი (ლაგოდეხის რაიონი).

ბეგი, ბეგა – თურქული ბეგი (გვიანდელი გამოთქმით ბეი), რაც " ბატონს " ნიშნავს, ქართულში საკუთარ სახელად არის ქცეული და ორი ფორმით გვხვდება: ბეგი, ბეგა (აქედანაა გვარები: ბეგიშვილი, ბეგაშვილი, ბეგიაშვილი, ბეგაძე). მისივე ვარიანტული ფორმებია: ბექი, ბექა. იმავე სიტყვის მრავლობითი რიცხვის ფორმას თურქულში წარმოადგენს სახელი ბეგლარ. წინათ სახელად გვხვდებოდა აგრეთვე ბეგთაბეგ (აქედან გვარია ბეგთაბეგიშვილი), რაც ნიშნავს " ბეგების ბეგს ", " ბეგების უფროსს " (შეადარეთ დიდი თანამდებობის სამოხელეო ტერმინი თურქეთში ბეგლარბეგი).

ბეგლარ (თურქული) " ბატონები ". აქედანაა გვარები: ბეგლარაშვილი, ბეგლარიშვილი. დაწვრილებით იხ. აქვე ბეგი, ბეგა.

ბეთქილ (ქართული) სვანური სამონადირო ბალადის გმირის სახელია, რომლის ეტიმოლოგიაც დაუდგენელია.

ბენედიქტე (ლათინური) " კურთხეული ", " დალოცვილი " ეს სახელი ერქვა ერთ-ერთ სინა-რაითელ მამას, წმინდა მოწამეს (VI ს.). გვიანდელი პარალელური ფორმაა ვენედიქტე. შემოკლებული ფორმებია: ბენე, ბენა. ამ უკანასკნელისაგან ჩანს მიღებული ბენაშვილის გვარი.

ბენიამინ (ძველი ებრაული) " შვილი მარჯვენისა " (ე.ი. " საყვარელი შვილი "). შემოკლებული ფორმებია: ბენია, ბენო. ბენია გვარიც არის სამეგრელოში. ამავე სახელისაგან წარმოქმნილი გვარებია აგრეთვე: ბენიაშვილი, ბინიაშვილი, ბენიაძე, ბენიძე.

ბეჟან მომდინარეობს ძველი ირანული სახელისაგან (ვეჟან - " ვეჯელი " ანუ " ირანელი "). თავკიდური ბგერა სპარსულშივე არის შეცვლილი: ვეჟან_ბეჟან. ბეჟანი ფირდოუსის განთქმული პოემის, " შაჰ-ნამეს ", ერთ-ერთი გმირია. ამ სახელის კნინობითი ფორმებია ქართულში: ბეჟია, ბეჟუა, ბეჟიკო, ბეჟუკი, ბეჟიტა. ამათგან მომდინარე გვარებია: ბეჟანიშვილი, ბეჟანეიშვილი, ბეჟანიძე, ბეჟაშვილი, ბეჟიაშვილი, ბეჟუაშვილი, ბეჟუკაშვილი, ბეჟიტაშვილი.

ბერა (ქართული) ამავე სახელის ვარიანტებია: ბერი, ბერო, ბერუა, ბერუჩა, ბერიკა, ბერიტა. ამათგან ნაწარმოებია გვარები: ბერიძე, ბერაძე, ბეროძე, ბერაია, ბერიშვილი, ბეროშვილი, ბერუაშვილი, ბერუჩაშვილი, ბერიკაშვილი, ბერიტაშვილი და სხვანი. ამჯამად ეს სახელი გააზრებულია როგორც " მოხუცი ", " ბერი " (ნაწარმოები ‘დაბერდა’ ზმნისაგან), მაგრამ სხვა წარმოშობისა უნდა იყოს. კოლხურად ბერე, ბერი ნიშნავს " შვილს ", " ვაჟს " (შეადარეთ ზოგიერთ სახელსა და გვარში შემონახული ფორმები – იხ. ზემოთ). ივანე ჯავახიშვილის ვარაუდით, ეს სიტყვა უძველეს ხანაში ზოგად ქართულშიც ყოფილა (მის ფონეტიკურ სახესხვაობად მიჩნეულია ბელი - " დათვის შვილი ").

ბერდია (თურქული) " ღვთის ბოძებული ", " უფლის ნაჩუქარი ". ქართულ ცნობიერებაში უკავშირდება " სიბერის " აღმნიშვნელ ფუძეს. ხშირად გვხვდება მთიელ პერსონაჟთა სახელად (კერძოდ, ალექსანდრე ყაზბეგისა და ვაჟა-ფშაველას თხზულებებში).

ბერუკა (ქართული) აქედან გვარი – ბერუკაშვილი (ნ. ბერა).

ბერუჩა (ქართული) აქედან გვარი – ბერუჩაშვილი (ნ. ბერა).

ბესარიონ (ბერძნული) " ტყიანი ხეობა ", " ტყიანი ველი ". მისი კნინობითი-საალერსო ფორმებია: ბესო, ბესიკო

ბესიკ – ბესარიონ-ის შემოკლებული, საალერსო ფორმაა, რომელიც დამოუკიდებელ სახელად იქცა. ამ სახელს ატარებდა XVIII ს. გამოჩენილი პოეტი ბესარიონ გაბაშვილი. ამჟამად ცნობილი პოეტია ბესიკ ხარანაული.

ბექა – ძველი ქართული სახელია (დაწვრილებით იხ. ზემოთ – ბეგი, ბეგა). ამ სახელით საქართველოს ისტორიაში ცნობილია რამდენიმე გამოჩენილი სახელმწიფო მოღვაწე. მათ შორის უპირველესია ბექა მანდატურთუხუცესი (XIII ს.). რუსთაველის ეპოქაში ქართული ოქრომჭედლობის უბადლო ოსტატები იყვნენ ბექა და ბეშქენ ოპიზრები. Bექა-საგან წარმოქმნილი გვარებია: ბექაია, ბექაური, ბექიშვილი.

ბეშქენ (ირანული) " ხელოვნება ", " ხელსაქმე ". ესეც გავრცელებული სახელი იყო. ბეშქენ ოპიზარის გარდა, ამ სახელით ცნობილია რამდენიმე სხვა თვალსაჩინო მოღვაწე ძველ საქართველოში. ბეშქენისაგან მიღებულია გვარები: ბეშკენაძე, ბეშკანაძე, ბეშკენაშვილი.

ბიკენტი (ლათინური) " მძლეველი ", " გამარჯვებული ".

ბირთველ (ქართული) " ბირთვისელი " (ბირთვისი ქართლშია, ძველად განთქმული ციხე იყო). ეს სახელი ქართულიდან სომხურშიც შესულა. გვხვდება გვარიც – ბირთველიშვილი.

ბიქტორ (ლათინური) " ძლევამოსილი ", " გამარჯვებული ". იგივეა ვიქტორ, რომელიც ახლა უფრო გავრცელებული ფორმაა (დაწვრილებით იხ. ზემოთ ბასილ-თან).

ბიძინა (ქართული) " ბიძისა ". საეკლესიო კალენდარულ სახელად მიჩნეულ იქნა თავდადებული ქართველი გმირის ბიძინა ჩოლოყაშვილის (XVII ს.) სახელის მიხედვით.

ბიჭია (ქართული) არაკალენდარული სახელია, თუმცა საკმაოდ გავრცელებული (აქედანაა გვარები: ბიჭაშვილი, ბიჭიაშვილი). მისი კნინობითი ფორმებია: ბიჭიკა, ბიჭიკო, ბიჭინა (აქედან გვარები: ბიჭიკაშვილი, ბიჭინაშვილი). ბიჭ-ისაგან ხმოვნის შეცვლით მიღებულია ბუჭა (შეადარეთ კომპოზიტი ბიჭ-ბუჭები) და მისი კნინობითი ფორმები: ბუჭო, ბუჭუ, ბუჭუკი, ბუჭუკა, ბუჭულა, ბუჭიტა, ბუჭუტა.

ბიჭიკო (ქართული).

ბიჭური (ქართული).

ბონდო - დამაჯერებელი ეტიმოლოგია არ მოეპოვება.

ბორის (სლავური) სრული ფორმაა ბორისლავ, შედგება ორი სიტყვისაგან, რომელთა მნიშვნელობაა " ბრძოლა " და " დიდება ". მეორე მათგანი მონაწილეობს მრავალ სლავურ სახელში, როგორიცაა ვიაჩესლავ, სტანისლავ და სხვანი.

ბოჩი, ბოჩია (ქართული) შესაძლოა უკავშირდებოდეს ლაზურ ბოჩი-ს, რაც " მამალ ცხვარს ", " ვერძს " ნიშნავს (შეადარეთ ქართული ვაცი). მეორე მხრივ – ბოში (ბოვში-ბავშვი), მოფერებით ბოჩი, მეგრულში ნიშნავს " ბიჭს " და ამის მიხედვით ეს სახელი იგივეა, რაც ბიჭია, ბიჭიკო.

ბოცო - ქართულ დიალექტებში საზოგადო სახელად გვხვდება რამდენიმე მნიშვნელობით, რომელთაგანაც განსაკუთრებით საყურადღებოა იმერული ბოცორი||ბოცვერი - " ბაჭია " (ვ. ბერიძე) და ქიზიყური ბოცოცა - " მსუქანი, თვალადი, ბავშვი; საერთოდ, თვალადი; ადამიანი " (სტ. მენთეშაშვილი). ადვილი შესაძლებელია, ეს მნიშვნელობანი ერთი ზოგადი მნიშვნელობიდან იყოს განვითარებული. ყოველ შემთხვევაში ანთროპონიმის წარმოსაქმნელად ორივე მნიშვნელობა ზედგამოჭრილია. ბოცო მამაკაცის სახელად გვხვდება ძალიან ხშირად, განსაკუთრებით – ჯაყელების გვარში. შემდგომში თვით ბოცო-საგან წარმოიქმნა გვარები: ბოცოსძე და ბოცვაძე (ამჟამად გვხვდება მხოლოდ ეს უკანასკნელი). შესაძლოა მასვე უკავშირდებოდეს ბოცვაძე (ბოცვრაძე?)

ბუბა (ქართული) სვანურად ნიშნავს " ბიძას ", ე.ი. მნიშვნელობის მხრივ იგივეა, რაც ბიძინა.

ბუდუ (ხურიტული) " მსახური " (ეტიმოლოგია საეჭვოა). მის გავრცელებას უთუოდ ხელი შეუწყო სიტყვის მნიშვნელობის რუსულად გააზრებამ: буду - " ვიქნები ". ცხადია, ეს გვიანდელი და მხოლოდ გარეგნულ მსგავსებაზე დამყარებული ხალხური ეტიმოლოგიაა. ბუდუ პიროვნულ სახელად გვხვდება კორიდეთის ოთხთავის (IX ს.) ბერძნულ მინაწერებში. მისი ფონეტიკური ვარიანტია სვანური გავრცელებული სახელი ფუთა.

ბუთულა, ბუთურა, ბუთხუზი - ფონეტიკური ვარიანტებია ქართულში გავრცელებული არაკალენდარული სახელებისა, რომლებიც სიმრგვალისა და სიმსუქნის გაგებას შეიცავენ.
ბუხუტი (ქართული)